مبحث پنجم: حمایت حقوقی68 مبحث ششم: حمایت اجتماعی69 بخش سوم: حمایت کیفری از سالمندان71 فصل اول: حمایت کیفری از سالمندان در حقوق ملی72 عنوان صفحه مبحث اول: آزاردیدگی ناشی از جرایم علیه تمامیت جسمانی72 گفتار اول : آزاردیدگی ناشی از جرم قتل72 گفتار دوم: آزاردیدگی ناشی از ضرب ،جرح عمدی یا قطع عضو73 گفتار سوم: آزاردیدگی ناشی از رهاکردن سالمندان74 مبحث دوم: آزاردیدگی ناشی از جرایم علیه تمامیت روانی و معنوی 75 گفتار اول: آزاردیدگی ناشی از جرایم مرتبط با مواد مخدر75 گفتار دوم :آزاردیدگی ناشی از توهین و فحاشی76 مبحث سوم: آزاردیدگی ناشی از جرایم علیه تمامیت جسمانی و روانی77 گفتار اول: آزاردیدگی ناشی از تعرض جنسی77 گفتار دوم:آزاردیدگی ناشی از آدم ربائی وتوقیف غیرقانونی78 گفتار سوم:آزاردیدگی ناشی از شکنجه79 مبحث چهارم: آزاردیدگی ناشی از جرائم علیه اموال و مالکیت79 گفتار اول:آزاردیدگی ناشی از جرم سرقت79 گفتار دوم:آزاردیدگی ت=ناشی از جرایم کیف قاپی و جیب بری81 گفتار سوم: آزاردیدگی ناشی از جرایم سوء استفاده مالی و کلاهبرداری81 فصل دوم:حمایت کیفری از سالمندان در اسناد فراملی83 مبحث اول: اسناد جهانی83 گفتار اول: اعلامیه جهانی حقوق بشر83 گفتار دوم: طرح بین المللی اقدام در مورد سالمندان84 گفتار سوم: اعلامیه اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قربانیان سوء استفاده از قدرت85 گفتار چهارم:بیانیه اجلاس سران ملل متحد86 مبحث دوم:اسناد منطقه ای 86 عنوان صفحه گفتار اول: کنوانسیونهای حقوق بشر86 گفتار دوم اعلامیه اسلامی حقوق بشر87 نتیجه گیری و پیشنهادات89 الف- نتیجه گیری90 ب- پیشنهادات92 فهرست منابع94 چکیده: خشونت علیه سالمندان یک معضل جدی اجتماعی است که در تمام گروههای اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی جامعه دیده می شود و برکیفیت زندگی سالمندان تاثیر می گذارد ولی اغلب مخفی مانده وتنها مقدار کمی از آن گزارش می شود ازجمله دلایل عدم گزارش بزه دیدگی ناشی از سوء رفتار با پیران را می توان به وابستگی های گوناگون جسمانی ،مالی ،مراقبتی ،عاطفی و غیره آنان با سوء استفاده کنندگان ،امیدوار بودن به توقف سوء استفاده علیه آنان ، رفتار تهدید آمیز سوء استفاده کنندگان اشاره کرد. این پژوهش تلاش می کند تا به بحث و بررسی سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن از دیدگاه جرم شناختی و حقوقی بپردازد. بدین منظور سعی می شود ضمن توجه به مهم ترین گونه های بزه دیدگی سالمندان (مانند تعرض، ضرب و جرح ،سوء استفاده مالی و...)حمایت های کنونی که قوانین ملی و بین المللی در این زمینه بعمل آمده را مورد بررسی وهمچنین برای درک بهتر این مفهوم و سهولت در مطالعه جنبه های گوناگون این پدیده براساس دو معیار ماهیت و خاستگاه آن از هم تفکیک شده اند.سالمند آزاری براساس ماهیت آزار، به نوع آسیب وارده بر تمامیت جسمی یا روانی – عاطفی ،یا اموال و دارایی های بزه دیده یا به نوع و ماهیت خود آسیب اشاره دارد . در حالی که سالمند آزاری براساس خاستگاه آزار به محیط پیرامون آزار دیده و آسیب ها و زیان هایی که ازآن ناشی می شود مربوط اند. واژگان کلیدی:سالمندآزاری- بزه دیده- خشونت-ماهیت- خاستگاه مقدمه: الف- بیان مساله جُرم شناسی که در سال1876 با انتشار کتاب انسان بزه کار لمبروزو متولد شد حدود هفتاد سال از تولد آن نگذشته بود که رشته ای به نام بزه دیده شناسی درسال1948 براساس تلاشهای هانس فن هنتیگ آلمانی از دل آن بیرون آمد ،این رشته به نوبه خود تحول یافته و علاوه بر بررسی نقش بزه دیده در وقوع جرم به شیوه های حمایت از بزه دیده در مراحل دادرسی نیز توجه نشان داد لذا باید اذعان نمود که سالمندان بزه دیده از جدید ترین گروههای خاص در مطالعات بزه دیده شناسی حمایتی به شمار می روند و یکی از مهمترین راه های حمایت از قشر آسیب پذیر در برابر بزه دیدگی بهره گیری از سازکارها و تدابیر حقوقی – قانونی است. جمعیتی که با توجه به امکانات رفاهی – بهداشتی درهمه کشورها به سرعت افزایش یافت. آنقدر درمیان ملل جهان اهمیت پیداکرده بود که سال1999 میلادی را سال بین المللی سالمندان نامیدند ومهمترین مشکلات مربوط به این قشر آسیب پذیر افزایش میزان آزار خشونت وغفلت و بی توجهی نسبت به آنان است. از آنجا که عنوان این پایان نامه سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن میباشدباید گفت که سالمندی یک فرایند زیستی است که تمام موجودات زنده از جمله انسان را شامل می شود. سالمندی در واقع یک مسیر طبیعی است که درآن یکسری تغییرات فیزیولوژی و روانی در بدن رخ می دهد . خداوند حکیم در چند جا از قرآن کریم به فرآیند سالمندی اشاره داشته است . به عنوان مثال ،درآیه شریفه 68 از سوره یس فرمودند :«هرکس را طول عمر می دهیم ، درآفرینش واژگون اش می کنیم و به ناتوانی کودک باز می گردانیم؛آیا اندیشه نمی کنند»1 . یا درآیه شریفه 54 از سوره روم آمده است :«خدا همان کسی است که شما را آفرید درحالی که ضعیف بودید؛ سپس بعد از ناتوانی ،قوت بخشید و باز بعد از قوت ،ضعف و پیری قرار داد؛ او هرچه بخواهد می آفریند ،و دانا وتواناست ». بنابراین،افزایش سن روندی اثرگذار به کاهش توانائی های جسمانی و روانی دارد. پیامبراکرم(ص) درباره اهمیت سالمندی فرمودند :«پیران مایه خیر و برکت زندگی بوده و وجودشان در میان جمع و خانواده همچون پیامبری در میان امت است»2. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-قرآن کریم ،ترجمه:آیت الله مکارم شیرازی ،چاپ دوم ،قم، انتشارات دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامی (انتشارات ناصر)،1377. 2- قلی پور،حسن،سخنرانی رئیس کمیته اجرایی اولین همایش منطقه ای «سالمندی و سلامت»،دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل ،آبان 1385 ، ص2. اما درتعریف آن می توان اذعان نمود که عبارت است از ((هرفعل یا ترک نامطلوب به زیان یک شخص سالمند که نمونه هایی چون بد رفتاری بدنی غفلت یا بی توجهی فعال یا منفعل ،بد رفتاری روانی یا عاطفی ، بهره کشی مادی یا مالی و نقض حقوق مدنی را شامل می شود))شایان ذکر است که بر اساس یافته های علم بزه دیده شناسی، بزه دیدگان اغلب معلول عوامل گوناگونی چون به ضعف جسمی ، عدم تعادل روحی – روانی ،فقدان موقعیت اجتماعی و عدم مراقبتهای محیطیمی باشد بنابراین احتمال بزه دیدگی برخی از افراد به لحاظ ویژگی های خاصی که دارند بیش از سایرین است . به همین دلیل این گروه از بزه دیدگان ،بزه دیدگان مستعد، بالقوه و آسیب پذیر می نامند. سالمندان بزه دیده با توجه به ویژگی های خاصی که دارند حسب مورد باعث ضعف جسمی،عدم تعادل روحی و روانی و... مشمول عنوان بزه دیدگان آسیب پذیر می گردند، همین ویژگی ها سبب می شود تا بیش از سایرین بزه دیده جرائم واقع گردند.زیرا طعمه های آسانتری برای بزه کاران بالقوه جامعه می باشد. به همین علت مقنن باید با استفاده از ساز وکارهای خاص خود یعنی ساز وکار جرم انگاری به حمایت کیفری از این اقشار آسیب پذیر بپردازد،تاکمی ضریب آسیب پذیری آنها را پایین بیاورد هراندازه افراد جامعه در دفاع از حقوق خودشان کم توان باشند قوانین کیفری می بایست حمایت بیشتری از آنان را مورد توجه قرار دهد. بنابراین اگر نظام عدالت کیفری به سالمند آزاری توجهی نشان ندهد، نتیجه ای جز مایوس شدن از این نظام و سرنوشتی جز بزه دیدگی دو باره برای آنان به همراه نخواهد داشت. ولی بایداذعان داشت متاسفانه قوانین کیفری ماهوی و شکلی کشورمان به جز چند موردحمایت های کیفری خاصی از سالمندان به عمل نیاورده است که امید است در آینده مقنن در اصلاح قوانین برآید و این قضیه را مرتفع و درحمایت از سالمند آزاری و کیفر دهی عوامل آن موادی بگنجاند. ب- اهمیت و ضرو رت انجام تحقیق درکشور ما بنا به مسائل زیر پرداختن به مساله سالمند آزاری از اهمیت فوق العاده ای برخورداراست: 1-اصولاً سالمندان به دلیل آسیب پذیری ،بیشتر نسبت به دیگر اقشار جامعه و همچنین و ضعیت جسمی و روانی آنان،ضرورت حمایت و دفاع از حقوق آنان به شدت احساس می شود. 2-بزه دیدگان سالمند به علت شرایط خاص زندگی خود که جزء بزه دیدگان خاص یا آسیب پذیر محسوب می شوند،به شدت مورد انواع آزار و سوء استفاده قرار می گیرند، و به سلامت جسمانی و روانی آنان آسیب جدی وارد می شود. 3 – امروزه بیش از 600 میلیون نفر از جمعیت جهان را سالمندان تشکیل می دهند که تا سال 2025 به یک میلیارد و دویست هزار نفر خواهد رسید و 21 درصد از کل جمعیت را به خود اختصاص می دهد . در ایران هم به دلیل بهبود بهداشت و درمان و پیشرفت های علم پزشکی و ... رشد جمعیت سالمندان رو به افزایش بوده که به همین علت ما را برآن داشت تا این ضرورت را احساس کنیم و به تجزیه و تحلیل مسائل راجع با این افراد بپردازیم . 4 – اهمیت تضییع حقوق سالمندان بزه دیده از یک سو و خلا تحقیقاتی راجع سالمندان بزه دیده از سوی دیگر مهمترین ضرورت از دیدگاه محقق است . ج- مرور ادبیات و سوابق مربوطه: در مورد سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن تا کنون کتابی به صورت مستقل تحت این عنوان تالیف نشده ، فقط مقالاتی چند در این زمینه نگارش یافته که بعضی از آنها با رعایت حقوق مولفین مورد استفاده قرار می گیرند . د– اهداف تحقیق سالمند آزاری : پدیده مصیبت باری است که از یک طرف معلول بی عدالتی ها و نا بسامانی هاست و از طرف دیگر می توان علت بزه ها و برخی از انحرافات آتی باشد به همین جهت باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد از جمله مهمترین اهدافی که در این تحقیق سعی خواهیم کرد به آن دست بیابیم عبارتند از : 1 – شناخت سالمندان بزه دیده 2 – شناخت علل و عوامل سالمند آزاری 3 - بررسی قوانین داخلی و بین المللی در حمایت از سالمند آزاری ************************************* *************************************   نکته مهم : هنگام انتقال متون از فایل ورد به داخل سایت بعضی از فرمول ها و اشکال درج نمی شود یا به هم ریخته می شود یا به صورت کد نمایش داده می شود ولی در سایت می توانید فایل اصلی را با فرمت ورد به صورت کاملا خوانا خریداری کنید: سایت مرجع پایان نامه ها (خرید و دانلود با امکان دانلود رایگان نمونه ها) : elmyar.net *************************************   *************************************     4 – بیان نواقص مقررات حقوقی ایران در این زمینه و معرفی راهکارهای پیشگرانه برای آنها ح – در صورت داشتن هدف کاربردی ، نام بهره وران ( سازمان ها ، صنایع و یا گروه ذینفعان ) ذکر شود ( به عبارت دیگر محل اجرای مطالعه موردی ) : ه – سئوالات تحقیق : بعد از ارزیابی تحقیق پرسش هایی که به ذهن محقق خطور خواهد کرد عبارت اند از : 1 – چرا از سالمند آزاری باید حمایت کرد ؟ 2 – جرائم ارتکابی علیه سالمندان عمدتا به صورت فعل است یا ترک فعل؟ 3-به منظور مقابله با سالمند آزاری چه حمایت هایی پیش بینی شده و آیا این حمایت ها کافی است یا نیاز به حمایت بیشتری است؟ 4- در سطح بین المللی چه حمایت هایی از سالمند آزاری شده است؟ 5-حمایت تقنینی کیفری در خصوص سالمند آزاری عمدتا حمایت تقنینی استقلالی است یا حمایت تقنینی تشدیدی ؟ 6-جرائم ارتکابی علیه سالمندان بیشتر در درون خانواده است یا بیرون خانواده؟ و- فرضیه های تحقیق: در پاسخ به پرسش ها، فرضیه هایی به ذهن خطور می کند ، از جمله : 1-جرائمی که علیه سالمندان ارتکاب می یابد هم در قالب فعل است ( مثل آزار جسمی ) و هم به صورت ترک فعل است ( مثل عدم مراقبت و بی توجهی) 2- قطعاً حمایت های تقنینی بعمل آمده ،قانع کننده و کافی نیست و نیاز به حمایت بیشتری دارد. 3-در سطح بین المللی ،حمایت هایی قانونی قابل قبول از سالمند آزاری شده است که می تواند در جلوگیری از تضییع حقوق آنها موثر باشد. 4-بزه دیدگان سالمند به علت آسیب پذیر بودن و وضعیت جسمی و روانی آنان،شایسته حمایت بیشتری می باشد و خشونت خانگی علیه سالمندان عمدتا توسط بستگان آنان اتفاق می افتد و دیگران هم جرائمی علیه سالمندان مرتکب می شوند. 5-نگرشی حمایتی قانون گذار داخلی نسبت به جرائم ارتکابی علیه سالمندان از نوع حمایت استقلالی (مثل جرم ترک انفاق ) و در برخی دیگر از جرائم حمایت تشدیدی است. (مثل رهاکردن سالمندان در ماده 633 قانون مجازات اسلامی) ک-تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی ( به صورت مفهومی و عملیاتی): 5- روش شناسی تحقیق: این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روشی که ازآن برای رسیدن به نتایج مدنظر استفاده می شود روش تحلیلی توصیفی است و برای جمع آوری مطالب از روش فیش برداری استفاده شده است، ومنبع مورد استفاده کتابخانه می باشد.که برای مراجعه مستقیم به منابع موجود در کتابخانه اعم از شخصی و کتابهای دانشکده های حقوق از قبیل کتب ،پایان نامه ها، مقالات ومجلات حقوقی و... با رعایت حقوق مولف مورد استفاده قرار می گیرد. 5295901905بخش اول مفاهیم ومبانی نظری 00بخش اول مفاهیم ومبانی نظری بخش اول: مفاهیم ومبانی نظری فصل اول:مفاهیم ومبانی نظری بزه دیدگی(آزاردیدگی) دراین فصل سعی خواهیم کرد تا درآن معانی بزه دیده (آزاردیده) از لحاظ لغوی و اصطلاحی و گستره واژه آن و همچنین روابط بزه دیده و بزهکار و حدود ثغورآن و تعریف وتاریخچه بزه دیدهشناسی و پیشگامان آن دراین زمینه مورد بحث و بررسی قرار گیرند. مبحث اول : تعریف بزه دیده (آزار دیده ) بزه دیده شناسی وگستره واژه آن گفتار اول : تعریف بزه دیده (آزاردیده) الف) معنای لغوی بزه دیده در نوشتگان مختلف فارسی واژه «بزه دیده »1درمعانی گوناگونی به کار رفته است درمتون فارسی این واژه در معنی عام معادل واژه قربانی به کار رفته است .قربانی یعنی 1-ویژگی آنچه یا آنکه به نیت به دست آوردن رضای خدواند ذبح می شود2- ویژگی آنکه در راه هدفی جان خود را برای دیگران به خطر بیندازد و فداکند. 3-آنکه در اثر حادثه ای ،ناخواسته جان خود را از دست بدهد ،قربانی تصادف،زلزله و... 4-آنکه به خاطر وضع دشوار ومحیط نامناسب دچارمشکل ومصیبت شده است:آدم معتاد قربانی جامعه نابسامان است. 5-عمل قربانی کردن گوسفند،شتر ومانند اینها در روز عید قربان2. همچنین واژه بزه دیده در فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد در معانی ذیل به کار رفته است. الف- شخصی که در پی یک رویداد یا حادثه آسیب دیده یا کشته شود. ب- شخصی یا چیزی که به دنبال یک اعتراض یا درجهت ارضای خشم و غضب و غیره آسیب دیده یا نابود شود. ج- شکار یا طعمه: برای مثال به دام افتادن قربانی در یک حقه بازی یا نیرنگ . د- موجود زنده ای که برای خدا یا دریک آیین مذهبی ذبح می شود. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ Victim-1 2-انوری،حسن،فرهنگ بزرگ سخن،چاپ چهارم،انتشارات سخن،تهران1386،صفحه 551 اما واژه بزه دیده درمعنی خاص اش ،فی الواقع مفهومی مضیق وهمسنگ با واژه معروف حقوق جزا یعنی «مجنی علیه »است ومجنی علیه درواژه شناسی یعنی آنکه «جرمی به ضرر او واقع شده است» یا« شخصی که دراثرجرم،شبه جرم یا خطای دیگر زیان دیده است2» به طور اختصار واژه بزه دیده در زبان فارسی به معنای گناه ،خطا ،عصیان وتقصیربه کار برده می شود واین واژه یکی از واژه های مرکبی است که از ترکیب یک اسم با نام «بزه» وپسوند صفت ساز «دیده» حاصل شد است. براین اساس بزه دیده از نظر لغوی شخصی است که علیه او گناه،خطا یا تقصیری رخ داده باشد. ب-معنای اصطلاحی بزه دیده واژه بزه دیده (آزاردیده) یکی از مشتقات واژه انگلیسی victimبه شخصی گفته می شود که به دنبال رویداد یک جرم آسیب و زیان یا آزار می بیند و درنوشتگان فارسی به معنی قربانی است.1در ادبیات لاتین،واژه victimدراصل در مفهوم خاصی به معنای آیین قربانی کردن(یعنی زمانی که جان یک شخص یا حیوان به منظور خشنودی خدایان ستانده می شود)در تمدن ،فرهنگ های باستانی به کار می رفت. با این وجود،واژه victimبه مفهوم قربانی ناگزیر به کار می رود. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-دهخدا ،علی اکبر،لغت نامه،جلد3 ،تهران انتشارات دانشگاه تهران،1372،ص 31 2-امیر ارجمند، اردشیر، مجموعه اسناد بین المللی حقوق بشر، جلد دوم، قسمت اول، انتشارات جنگل، 1385 گفتار دوم :گستره واژه بزه دیده (آزاردیده) واژه بزه دیده یکی از نوآوری های مرحوم دکتر مهدی کی نیا در نوشتگان علوم جنایی درآغاز دهه 1370 خورشیدی است چون تاآن زمان هنوز به متن قوانین داخلی ما وارد نشده بود. این واژه در قوانین کنونی داخلی ایران با واژه «مجنی علیه ویا«شاکی»مورد توجه مقنن قرارگرفته ونخستین قانونی که این واژه را به کار برده است«قانون مبارزه با قاچاق انسان» در سال1383 بوده که در تبصره 3 ماده 3 این قانون از واژه بزه دیده استفاده کرده است و پس از این قانون بند134 از فصل پنجم ماده واحده منشور حقوق ومسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران درسال1383 واژه بزه دیده را بکار برده است. با عنایت به مطالب مذکور درباره بزه دیده گستره مفهوم آن به شرح ذیل می باشد. نخست: با توجه به کاربرد واژه شخص درتعریف بزه دیده می توان آنرا دربردارنده شخص حقیقی و نیز حقوقی دانست. درقانون مجازات اسلامی 31بار از واژه بزه دیده یعنی مجنی علیه به طور واضح نامبرده شده و در برخی موارد به اشخاص حقوقی بزه دیده توجه شده است . درچنین مواردی شخص حقوقی ممکن است خود به طور مستقیم بزه دیده انگاشته شود مانند تهدید به بمب گذاری که درماده 511 قانون مجازات اسلامی 1375 آمده که برپایه آن جبران خسارت وارده به دولت(به منزله یک شخص حقوقی) و اشخاص درکنار هم به رسمیت شناخته شده است.لذا از دیدگاه معنی فارسی و همچنین از منظرحقوقی و ادبیات جنایی واژه شخص دارای دو مفهوم شخص حقیقی (انسان) و شخص حقوقی (مانند شرکت های بازرگانی و نهادهایی که قانون آنها را به رسمیت می شناسد می باشد. دوم: این واژه(بزه دیده) هم در بردارنده بزه دیدگان مستقیم و هم بزه دیدگان غیرمستقیم است.به عبارت دیگر این واژه نه تنها خود بزه دیده «بزه دیده مستقیم» بلکه خانواده بی واسطه (درجه یک) یا وابستگان بزه دیده مستقیم وشخصی که درجریان کمک به بزه دیدگان مصیبت دیده یادرجریان پیشگیری از بزه دیدگی به آسیب دچار می شود( بزه دیدگاه غیرمستقیم)را در بر می گیرد . درماده دوم اعلامیه اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قربانیان سوء استفاده از قدرت ذکر شده است که «... واژه بزه دیده به مناسبت- خانواده درجه یک و{دیگر} بستگان بزه دیده مستقیم و اشخاصی را که در جریان کمک به بزه دیدگان مصیبت دیده یا کمک به پیش گیری از بزه دیدگی آسب دیده اند ، در بر می گیرد.» تحقیقات نشان می دهند که موج های شوک ناشی از بزه دیدگی نه تنها خود بزه دیده (بزه دیده مستقیم)،بلکه اعضای خانواده و خویشاوندان درجه دوم ،همسایگان و آشنایان «بزه دیدگان غیرمستقیم» را نیز متاثر می کند.این امر در مورد پیامدهای عاطفی و مالی و تاثیراتی که می تواند چند سال یا برای همه مدت عمر باقی بماند ،نیز درست است.درمورد کودک آزاری ،درمعرض خشونت قراردادن،نسل زدایی وسوء استفاده از قدرت ،باید گفت که این تاثیرات ممکن است حتی از یک نسل به نسل بعدی انتقال یابد. افرادی که مرگ دوست نزدیک یا خویشاوند خود را متحمل می شوند،می توانند به طور غم انگیز و پایدارمتأثر شوند .درد و رنجی که خانواده های (اشخاص گم شده) متحمل می شوند ،باکناره گیری اجتماعی آنها و بلاتکلیفی که باید درآن زندگی کنند،تشدید می شود. واژه مجنی علیه که با الهام از فقه اسلامی به متن قانونی ما راه یافته است،نمونه برجسته ای است که می توان ازآن درباره ی «بزه دیده مستقیم» نام برد و اما درباره« بزه دیدگان غیرمستقیم» قانون مجازات اسلامی درجرمی همچون قتل از خانواده بزه دیده و بستگان درچهارچوب عنوان هایی مانند «اولیای دم »(صاحبان خون) نام برد. برای نمونه ماده 205 قانون مذکور قتل عمد را موجب قصاص می داند و به صاحبان خون اجازه می دهد تا با اذن ولی امر قاتل را با رعایت شرط ذکر شده در این قانون قصاص کنند و درنتیجه شماری از نظام های حقوقی که بازنمودگر نظام های متفاوتی اند.به نسل بعدی خویشاوندان نیز اجازه می دهند که در مورد مرگ یا صدمات ناشی از اعمال غیرقانونی جبران خسارت بخواهند که دراین امر می توانند به شکل جبران خسارت دولتی باشد یا به طور مستقیم ازخود مجرم گرفته شود. سوم: صرف نظر از اینکه مرتکب عمل شناسایی ،دستگیر ،پیگرد و یا محکوم شده باشد یا خیر و صرف نظر از اینکه میان بزهکار و بزه دیده رابطه خانوادگی وجود داشته باشد،شخص ممکن است بزه دیده انگاشته شود به همین علت اعلامیه اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قربانیان سوء استفاده از قدرت درماده دوم خود ذکر نموده است.« گذشته از اینکه مرتکب عمل ،شناسایی،دستگیر ،تعقیب یامحکوم شده باشد یانه ، وگذشته از پیوند خانوادگی میان مرتکب و بزه دیده ،می توان شخص را بزه دیده دانست»این اعلامیه حتی اگر مجرمیت ومرتکب به طور قطعی اثبات نشده باشد نیز درباره بزه دیدگان اعمال می شود. برخی از قانون گذاران ،حقوقی مانند حق جبران خسارت از سوی دولت را گسترش داده اند واز این رو،حتی اگر مرتکب جرم شناسایی نشده باشد ، طرح ادعای جبران خسارت را مجاز می شمارند. قانون گذار ایران هم با الهام از آموزه های فقهی در چنین مواردی تلاش کرده است تا دست کم از عهده جبران زیان های مادی و مالی وارد بر برخی از بزه دیدگان برآید. برای نمونه در قانون مجازات اسلامی 1370 ماده 255 در صورت معلوم نبودن قاتل و ماده260 در صورت فرار قاتل عمومی و دسترسی ناپذیری او،حکم به پرداخت دیه از بیت المال برای بزه دیدگان غیرمستقیم قتل شده است. گفتار سوم : روابط بزه دیده (آزاردیده ) و بزهکار «مرتکب» بزه دیدگی و بزهکاری واژگانی منفک از هم هستند ولی از نظر مفهومی چنان به هم مرتبط هستند که در عین اینکه بزه دیدگی معلول عمل بزهکاری است ، بزهکاری نیز معلول علل بزه دیدگی می گردد. بنیامین مندلسون که از او به عنوان بنیان گذار بزه دیده شناسی ثانوی(حمایتی) یاد می شود در تحقیقات خویش ،روابط بین بزه دیده و بزهکار را بررسی نموده وی پنج نوع رابطه را که منشأ زیست- روان- اجتماعی آنها در شخصیت بزه دیده بود را مشاهده نمود و بیان داشت1: ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-نجفی برندآبادی،علی حسین،جرم شناسی(بزه دیده شناسی) تقریرات،دوره کارشناسی ارشد حقوق جزا وجرم شناسی (دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ،سال تحصیلی74-73 ص35) 1-بزه دیده کاملاً بی گناه که می توان وی را به بزه دیده «ایده آل» توصیف نمود یعنی بزه دیده ناآگاه مثال کودک بزه دیده 2-بزه دیده با حداقل تقصیر: بزه دیده جهل- مثال زنی که با توسل به وسایل تجربی موجبات یک زایمان ناقص را فراهم می آورد و با از دست دادن جانش سزای جهل و نادانی اش را می بیند. 3-بزه دیده با مسئولیت مجرمانه همسان با مجرم: بزه دیده آگاه و مختار شامل: الف- کسی که به خاطر شرط بندی خودکشی می کند(خودکشی که برخی قوانین کیفری برای آن کیفر معین کرده اند) ب- خودکشی مبتنی برالحاق( خودکشی به خاطر الحاق یک آرمان،عقیده، مرام و...) ج- بزه دیده ای که به خاطر یک بیماری صعب العلاج از اطرافیانش درخواست می کند به زندگی وی پایان دهند(قتل از روی ترحم). د- زن وشوهری که مبادرت به خودکشی می کنند. 4-بزه دیده ای که پیش از بزهکار یا به تنهایی مقصر است شامل: الف- بزه دیده محرک؛ که با رفتار خود باعث تحریک مجرم به ارتکاب جرم می شود. ب- بزه دیده بی احتیاط؛ که به علت نداشتن تسلط باعث وقوع تصادف می شود. 5-بزه دیده با مسئولیت مجرمانه تام ، شامل: الف- بزه دیده مجرم: که خود به دیگری حمله می کند ومتهم درحال دفاع مشروع مهاجم(بزه دیده) را به قتل می رساند. ب-بزه دیده تصنعی: بزه دیده ای که در مقام شاکی ، متهم را تحت فشار قرار داده واو را تهدید می کند تا دادگاه را به اشتباه بکشاند. پ-بزه دیده تخیلی: یعنی شاکی مبتلا به پارانویا(مانند کسی که به خاطر عدم تعادل روانی از شکایت کردن و مرافعه لذت می برد)مثل سالمند-کودک-نوجوان درحال بلوغ باتوجه به موارد فوق در خصوص مشارکت بزه دیده درآسیب سازی نخست باید تسهیلاتی که خود بزه دیده آن را (آگاهانه و ناآگاهانه) برای وقوع بزه فراهم می آورد، دوم رفتارهایی که خطر یا مجال بزه دیدگی را فزونی می بخشد.1 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-نجفی ابرندآبادی،علی حسین،پیشین سوم صدور علایمی از سوی بزه دیده وچهارمبی حفاظ بودن آماج بزه مورد توجه قرار گیرد. گفتار چهارم : حدود و ثغور بزه دیدگی (آزاردیدگی) همانگونه که جرایم متنوع هستند بزه دیدگان هم متنوع و گوناگون هستند بنابراین عمل مجرمانه ممکن است قتل،سرقت،تجاوز به عنف و بسیاری از جرایم دیگر باشد و بزه دیده هم ممکن است زن،مرد،سالمند و یا جوان باشد. بزه دیدگی اصطلاحی عام بوده و درمحدوده علوم اجتماعی ،تکنولوژیکی حقوق جزا و جرم شناسی قابل بحث و بررسی است. چرا که افراد ممکن است به واسطه خطرهای اجتماعی ،صنعتی و زیست محیطی بزه دیده شوند، کلیه این موارد در بحث بزه دیده شناسی مورد توجه قرار نمی گیرند .بدین سان لازم است حدود و ثغور بزه دیدگی و بزه دیده واقع شدن را مشخص نمائیم. مفهوم بزه دیدگی،مفهوم قدیمی است که در بسیاری از فرهنگ ها یافت می شود و به طور پیچیده ای با قربانی شدن مذهبی عجین است . و درعین حال مفهومی پیچیده هم هست،زیرا اشکال در تیپ های مختلفی از قربانی شدن وجود دارد که افراد ممکن است موضوع آن واقع شوند یا ازآن رنج ببرند،دراین مفهوم«بزه دیدگی مجرمانه )یکی از انواع آن است1.افراد ممکن است از مرگ،جراحت،نقص عضو و... به عنوان نتیجه اعمال یا ترک افعالی که هیچگونه ارتباطی با حقوق جزا و جرم ندارد رنج برده و متحمل شوند. بنابراین کاربرد این اصطلاح بسیار وسیع بوده و صرفاً محدود به جرم نیست (قربانی های آلودگی زیست محیطی ،بیماری و حوادث طبیعی ،جنگ ،ستمگری،اختناق ،شکنجه و...) از این رو بزه دیدگی و قربانی شدن براساس معیارهای مختلفی چون ماهیت،شکل ، قلمرو،سطح،درجه و آثار طبقه بندی می شود. این معیارها اجازه می دهند تا قربانیان جرم را از قربانیان سایر عوامل تفکیک نمائیم. اولین قدم منطقی ،تفکیک میان قربانی شدن ناشی از طبیعت و قربانی شدن به وسیله اقدامات بشری یا اشخاص است.دومین گام،تقسیم وقربانی شدن به دنبال اقدامات بشری به چند گروه کوچک تر است و دراین میان باید بین خود قربانی کردن(درمورد کسانی که از چیزی رنج می برند) و قربانی شدن ناشی از عمل دیگری فرق گذاشت. بزه دیده شدن به وسیله اعمال ملموس بشری خود به سه دسته کوچکتر تقسیم می شود: 1-بزه دیده شدن ساختاری؛ 2- بزه دیده شدن به وسیله جرم؛ 3-بزه دیده شدن به وسیله اعمال خسارت بار و خطاها یا سایر عواملی که مجرمانه نیست. این تقسیمات پی درپی ،شش گروه به دست می دهد که هریک را به اختصار شرح می دهیم: 1-قربانی واقع شدن طبیعی:قربانی شدن ناشی ازعملکرد،نیروهاو حوادث طبیعی همچون زلزله ،آتشفشان،خشکسالی ،قحطی ، بیماری های ناشی از تشکیلات زیست محیطی ،پرتو زدگی و حمله حیوانات. 2-خود قربانی کردن: قربانی شدن به دست خود یا در نتیجه اقدامات خود که شامل خود کشی ،خود زنی ،اعتیاد و... می باشد. 3-قربانی شدن ناشی از تولیدات تکنولوژیکی و صنعتی: این مقوله مواد یا تولیدات سینتیک و شرایط و تغییراتی که به وسیله اقدامات مردم درمحیط زیست فیزیکی به وجود می آید. مثل تکونولوژی هسته ای ، ابتکارات هسته ای ، آلودگی هسته ای و غیره را شامل می شود. 4-قربانی شدن ساختار : قربانی شدن به وسیله جامعه ، فرهنگ ،دولت ،نظام عدالت کیفری و... 5-قربانی جرم شدن: یعنی قربانی شدن به وسیله جرم و به وسیله اعمالی که قانوناً مجازات دارد ، دراینجا معیار همان قانون جزاست. قربانی شدن جنایی(بزه دیدگی)می تواند ناشی از جرایم خشونت آمیز،شخصی،توأم،حیله ونیرنگ، مالکیت، سازمان یافته،یقه سفیدی،صنفی،جنسی، سیاسی(تروریسم یا شورش)، یا جرایم دولتی (مانند فساد وارتشاء)و خشونتهای ساختاری نظام پلیسی باشد. 6-قربانی شدن ناشی از اعمال غیرمجرمانه ( فاقد وصف کیفری) : یعنی قربانی شدن به وسیله اعمال خسارت بار(شبه جرم) یا سایر اعمال یا ترک افعال مجرمانه. همانگونه که قبلاً گفته شد، بسیاری از اعمال خسارت بار مشمول حقوق جزا قرار نمی گیرند و ممکن است در قلمرو حقوق مدنی ،حقوق کار ،حقوق اداری ، حقوق بازرگانی ،حقوق بین المللی و... قرار گیرد. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-لپز، ژرژ فیلیزولا، ژینا، بزه دیده وبزه دیده شناسی، ترجه روح الدین کرد علی وند واحمد محمدی، چاپ اول، انتشارات مجد، 1379 نمونه ای قربانی شدن فاقد وصف کیفری ،رنج بردن از بیماری به علت استعمال دخانیات از سوی دیگران می باشد. نمونه دیگر«شایعه پراکنی» است که ممکن است زندگی ها ،ازدواج ها و سوابق شغلی را نابود کند وحتی منجر به خودکشی گردد بدون اینکه در مقررات جزایی توهین،هتک حرمت و افترای ناشی از شایعات مجازاتی داشته باشد. گفتار پنجم: تعریف بزه دیده شناسی و گذری تاریخی برآن دراین قسمت سعی خواهیم کرد تعریف وتاریخچه بزه دیده شناسی را مورد بررسی وتجزیه و تحلیل قرار دهیم. الف- تعریف بزه دیده شناسی victimology بزه دیده شناسی شاخه ای نسبتاً جدیدی از حقوق جزا و جرم شناسی است که به بحث و بررسی پیرامون حالت ها و مسائلی که گریبانگیر فرد بزه دیده می شود می پردازد و از شیوه های مدرن پاک کردن تبعات مخرب جنایت واقع شده از ذهن قربانی سخن به میان می آورد و این دانش سعی می کند موقعیت های «مجنی علیه یا بزه دیده را»بشناسد وچنین موقعیت هایی را با استفاده از تکنیک ها و راهبردهای علمی وعملی کاهش دهد.در واقع بزه دیده و شخصیت وی ،صفات زیستی، روانی و اخلاقی ،خصوصیات اجتماعی و فرهنگی ،روابطش با بزه کار و سرانجام نقش وسهم وی در تکوین جرم ،موضوع دانش بزه دیده شناسی است. درباره «بزه دیده شناسی» تعاریف مختلفی ارائه شده است که دراین بحث به دو مورد آن می پردازیم: دکتر عزت عبدالفتاح (جرم شناس کانادایی)بزه دیده شناسی را چنین تعریف می کند:«شاخه نوین جرم شناسی که به مطالعه زیان دیده مستقیم جرم می پردازد ومجموعه اطلاعات زیست شناختی،روان شناختی ،جامعه شناسی وجرم شناختی مربوط به او را مشخص می کند. این گرایش همچنین مشخصات فرهنگی ،اجتماعی بزه دیده و روابط او با مجرم وسهم وی را در ارتکاب جرم معین می کند.1» مرحوم دکتر مهدی کی نیا2 معتقد است که « بزه دیده شناسی یا مجنی علیه شناسی و یا شناخت مجنی علیه – شاخه جدیدی از جرم شناسی است که به بررسی قربانی مستقیم جرم می پردازد.» بنابراین شناخت بزه دیده و آنچه که به او مربوط می شود موضوع این دانش نوین است. دراین دانش ،شخصیت،صفات زیستی ،روانی و خصویات اجتماعی و فرهنگی بزه دیده و سهم اودر تکوین جرم و رابطه اش با مجرم مورد بررسی قرار می گیرد. علوم جنایی در رویکرد نخستین خود نقش و سهم بزه دیده را به منزله یکی از شرایط یا اوضاع و احوال پیش جنایی در رخداد جرم بررسی می کند ( بزه دیده شناسی نخستین3)و در یک رویکرد بطور کلی بزه دیده شناسی دانش است که به منزله یکی از شاخه هایدومین اش4،با تأکید براهمیت و ضرورت کمک رسانی به بزه دیده حمایت از وی را در شناسایی هویت او به رسمیت شناختن حقوق مشخصی برایش جست و جو می کند. ب- گذری تاریخی بر بزه دیده شناسی توجه به بزه دیده و مطالعه او از منظر جرم شناسی موضوع جدیدی محسوب می شود وحتی تا همین دهه های اخیر ،بزه دیده نقش چندانی در طرح و تعقیب دعوای کیفری ایفا نمی کرد .اگر بخواهیم نگاهی گذرا به تحولات حقوق کیفری داشته باشیم مسأله را شفاف تر می سازد. تا پیش از قرن نوزدهم ،به طورکلی گروه عظیم بزه دیدگان از دیدگاه نظام عدالت کیفری پنهان مانده بود، اما در قرن نوزدهم ،یک رخداد تحولی مهم در عرصه علوم جنایی یعنی جنبش ایتالیایی تحققی (اثباتی) در مغفول ماندن بزه دیده از دیدگاه نظام عدالت کیفری نقش قابل توجهی ایفا نمود. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-توجهی،عبدالعلی- جایگاه بزه دیده در سیاست جنایی ایران،پایان نامه دکتری حقوق جزا و جرم شناسی،دانشگاه تربیت مدرس،1377،ص32 2-کی نیا،مهدی،پیشین،ص12. 3-primary victimology 4-secondary victimology در نتیجه این تحول دانش «جرم شناسی» (در سال 1876 با انتشار کتاب انسان بزهکار لمبروزو) متولد شد. از نظر مکتب تحققی، رفتار مجرمانه تحت تأثیر یکسری عوامل یا نیروهای جسمانی یا فیزیولوژیکی یا اجتماعی شکل می گیرد که مرتکبان آن ،قادر به کنترل و حتی درک آن نیستند. دراین رویکرد بزهکار خود قربانی جرم خویش تلقی می شود و این همان اندیشه «مجرم به عنوان قربانی جرم» است که با نفی اصل اختیار و آزادی اراده حقوق جزای کلاسیک،اصل اجبار را جایگزین آن می نماید. البته نویسندگان این مکتب نیز به حمایت از بزه دیده گهگاه همت گماشته اند. ازجمله انریکو فری که در کنگره های انسان شناسی جنایی،حمایت از بزه دیده را ضروری می دانست. لیکن توجه این دسته از متفکران به بزه دیده امری جانی و فرع بر توجه به بزهکار ،مبارزه با وی و بزه ارتکابی ، اصلاح و درمان مجرم و دفاع اجتماعی می باشد. اما در قرن بیستم ،تحولی اساسی در وضعیت بزه دیده ایجاد شده است.این تحول شگرف سبب بروز رویکرد متفاوت نسبت به مساله بزه دیده گردید. از اواسط سده بیستم میلادی(حدود سالهای 1330 خورشیدی )به تدریج ،روابط موجود قبل از عمل مجرمانه بیان بزهکار و بزه دیده مستقیم ، بیش از پیش توجه جرم شناسان را به خود جلب کرده است و در فرضیه ها و مطالعات جرم شناسی شخصیت بزه دیده و خصوصیات مختلف این شخصیت 1-جنبه های زیست شناختی ،مثلاً سن که اطفال وسالمندان را آسیب پذیر می سازد وجنسیت که در حمله به زنان نقش مهمی دارد،آسیب شناختی که خطراتی را برای ناتوانان به دنبال دارد و جامعه شناختی2- وبه ویژه تاثیر او در تکوین جرم مورد توجه قرار گرفت. به بیان دیگر بررسی عوامل بزه دیده زا و بزه دیدگی درکنار عوامل جرم زا، وارد مطالعات جرم شناسی شد وبدین سان رشته بزه دیده شناسی علمی (نخستین) در سال1948 (یعنی تقریباً هفتاد سال پس از تولد جرم شناسی )با انتشار کتاب «بزهکار و قربانی او»اثر «هانس فن هنتیگ» به وجود آمده است. ازآغاز سالهای 1970 میلادی (حدود سالهای 1350 خورشیدی)جریان های عقیدتی ، بویژه طرفداران حقوق زن با انتقاد به دیدگاه های بزه دیده شناسی علمی- که دست کم در مورد برخی جرایم،شخصیت،رفتار و نقش بزه دیده را بی تأثیر در فرآیند ارتکاب جرم می دانستند وحتی او را مقصر درآنچه بر سرش آمده است قلمداد می کردند- بحث حمایت از بزه دیدگان مستقیم و غیر مستقیم را به میان کشیدند(بزه دیده شناسی حمایتی ثانویه) فلذا،عنایت به مطالب فوق رویکرد نخست بزه دیده شناسی را می توان مرحله مقصد انگاشتن بزه دیده در فرایند ارتکاب جرم و رویکرد دوم را مرحله حمایت از بزه دیده نام نهاد. البته به نظر تفکیک این دو رویکرد از یکدیگر و قرار دادن آنها در عرض یکدیگر کار صحیحی نیست. توضیح اینکه در رویکرد نخست یا بزه دیده شناسی اولیه نیز مراتبی از حمایت از بزه دیدگان به چشم می خورد. به عبارت دیگر طبقه بندی بزه دیدگان براساس معیارهایی چون سن یا جنس (اطفال، سالمندان وزنان بزه دیده ) در بزه دیده شناسی اولیه حاکی از نگاه حمایت گونه به این اقشار آسیب پذیر می باشد. به هر حال درچهارچوب رویکرد دوم که قرائت عقیدتی از بزه دیده شناسی معرفی می شود. مطالعه علمی نقش بزه دیده که فرایند ارتکاب جرم،جای خود را به دفاع از حقوق بزه دیده داده و آن جنبش علمی اولیه تبدیل به یک جنبش حمایتی مبارزاتی می شود. هدف این جنبش مبارز ارائه کمک و خدمات اجتماعی وحقوقی به بزه دیدگان وتلاش درجهت ترمیم آثار سوء ناشی از جرم عنوان می شود. به طور خلاصه اینکه حمایت از بزه دیده درمیان علوم جنایی و جرم شناسی اهمیت قابل توجهی یافته است و جایگاه ویژه ای در کنار رشته های دیگری چون حقوق کیفری ،جرم شناسی وحتی در درون علم بزه دیده شناسی (بزه دیده شناسی نخستین) به دست آورده است. حمایت از بزه دیده علاوه بر بررسی موقعیت او در یک نظام کیفری خاص،نیازها ومشکلات او، راههای پاسخ به آنها را نیز مدنظر قرار می دهد. امروزه در کشورهای مختلف ،راههای گوناگون برای پاسخ به نیازهای بزه دیدگان وترمیم آلام جسمی و بویژه روانی آنها وجود دارد وهمان طور که گفته شد،این مطالب موضوع بحث رویکرد دوم بزه دیده شناسی یا بزه دیده شناسی حمایتی می باشند. گفتار ششم:منادیان بزه دیده شناسی وتئوریهای بزه دیدگی الف)بنیانگذاران بزه دیده شناسی باید اذعان نمود که مفاهیم اولیه بزه دیده شناسی را نه جرم شناسان و جامعه شناسان بلکه توسط شعرا ،نویسندگان و داستان سرایان بنا نهاده شد .داستان سرایانی که درمیان آنها توماس وی کوینس ،خلیل جبران ،آلوس مالسکی،مارکوس دی سیه ،فرانزورفل به چشم می خورند.1 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-زکوی،مهدی،بزه دیدگان خاص در پرتو بزه دیده شناسی حمایتی ،پیشین،ص48 راجع به اینکه چه کسی نخستین بار این اصطلاح را به کاربرد،اختلاف نظروجود دارد. به باور وان دیک مندلسون نخستین کسی بود که در سال 1947 این اصطلاح را در مقاله ای که به کنگره بخارست ارائه کرد بکار برد. مندلسون نتایج مطالعات خود را درسال 1947 در کنگره ای که به وسیله جامعه شناسان رومانی تشکیل گردید ارائه نمود . عنوان مقاله وی دراین کنگره «افق های جدید زیستی- روانی –اجتماعی بزه دیده شناسی » بود. وی این عنوان «طی مقاله دیگری در سال1956 تکرار نمود و بدین ترتیب باارائه طرحی از بزه دیده ،به مفهوم موسع بزه دیده شناسی دست یافت . ولی، عزت عبدالفتاح براین باور است که این اصطلاح برای نخستین بار در سال 1949 ازسوی فردریک ورتام در ارتباط با قتل عمدی بکار رفت و سپس به جرم های دیگر نیز کشانده شد.1 با این همه باید اذعانداشت با وجود آنکه بنیامین مندلسون (وکیل کنونی آمریکایی) چند سال قبل از اینکه «هانس فن هنتیک» در سال1941 بدان بپردازد.درسال1937 به ارزیابی علمی بزه دیده شناسی پرداخت به گونه ای که حتی این دو نفر از فعالیت های همدیگر در زمینه بزه دیده شناسی آگاه نبودند ولی بنیانگذار بزه دیده شناسی را به عنوانیک رشته علمی خاص و درمفهوم مضیق کلمه ، به تلاش های«هانس فن هنتیک» آلمانی نسبت می دهند،یا به عبارت دیگر«هانس فن هنتیک»اغلب به منزله بنیان گذار بزه دیده شناسی شناخته می شود و وی پدر بزه دیده شناسی می باشد. هانس فن هنتیک در سال1940 به بررسی روابط مباشر جرم و قربانی او مبادرت ورزید و در همین راستا چندین گروه بزه دیده را از یکدیگر تشخیص داد.وی حاصل پژوهشهای خود را در قالب کتابی به نام «بزهکار و قربانی او» درسال1948 منشتر ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ -1رایجیان اصلی،مهرداد- بزه دیدگان و نظام عدالت جنایی،مجله حقوقی دادگستری ،شماره 52 و53 ،1384 ساخت. سرانجام ،باید به تلاشهای «هانری آلن برگر» روان پزشک کانادایی نیز اشاره داشت وی به تبیین سه مفهوم در این رشته علمی یعنی «بزهکار – بزه دیده،بزه دیده پنهان،رابطه بزهکار-بزه دیده پرداخت1» علاوه بر سه پیشگام فوق در زمینه دانش بزه دیده شناسی ،نباید نقش عزت عبدالفتاح ،جرم شناس کانادایی را دراین زمینه نادیده انگاشت . وی دردهه 1960 و به طور دقیق تر در سال1966،در سالنامه بین المللی جرم شناسی ،بر اهمیت بررسی نقش بزه دیده از منظر جرم شناسی (علمی) تاکید ورزید و علت حدوث این تاخیر را در توجه به طرف دوم پدیده جنایی (بزه دیده) را افراط و زیاده روی مکتب کلاسیک حقوق کیفری در تجدید پدیده بزهکار، وهمچنین رویکرد مکتب تحقیقی واثباتی ایتالیایی در تمرکز بر بزهکار معرفی می کند. بدین ترتیب به نظر او هرچند توجه به عمل ارتکابی (مفهوم مجرد بزه) تنزل یافته و به حداقل می رسد، ولی بازهم بزه دیده در پرده استتار باقی می ماند. ب)تئوری های بزه دیده مدار در طول سالهای گذشته ،تئوری های جرم شناسی متمرکز بر اعمال مجرمانه متهم بودند و نقش بزه دیده به گونه محسوسی نادیده گرفته می شد. سپس گروهی از محققان پی بردند که بزه دیده یک موضوع خنثی در جرم نمی باشد بلکه کسی است که رفتارش می تواند بر سرنوشتش موثر واقع شود و اینکه بزه دیده ممکن است با نیت قربانی شدن به عمل مجرمانه کمک نماید .درنتیجه در تشکیل جرم لازم است که تمرکز بر بزه دیده صورت گیرد. امروزه تئوری های مختلفی درخصوص بزه دیدگی وجود دارد که به بیان و توجیه علل بزه دیدگی ها و قربانی سازی های می پردازند که سه مورد آنرا بررسی می کنیم.2 1-تئوری شتاب دهندگی: برخی افراد ممکن است موجبات بزه دیدگی خود را فراهم سازند یا به عبارت بهتر موجب تحریک و تشویق اعمال مجرمانه گردند، بدین شرح در درگیری های تعارض آمیز ،خود آغازگر تهاجم هستند، تهاجمی که نهایتاً منجر به ضرب و جرح و یا حتی مرگ شخص مهاجم می شود.مفهوم تحریک و تشویق بزه دیده به وسیله ماروین ولفگانگ در مطالعه قتل درسال1957 شهرت یافت. او پی برد که بزه دیده جرم،اغلب در مرگ خود مداخله دارد و25 درصد از تمام قتل ها می تواند در ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-کی نیا،مهدی،پیشین ص12 2-گودرزی،محمدرضا«بزه دیده شناسی :پیدایش،تحول و دیدگاههای نوین» مجله امنیت ،ش18 و17. س1379،صص33و32. اثر تحریک و تشویق بزه دیده صورت گیرد.دو نوع از تحریک و تشویقبزه دیده وجود دارد.1 1-1-تحریک وتشویق فعال:زمانی محقق می شود که بزه دیده به طور تحریک آمیزی اقدام به تهدید طرف مقابل نموده و با بکاربردن واژه های تحریک آمیز وی را تشویق و تحریک به نزاع ودرگیری نماید.برای نمونه برخی از متخصصان پیشنهاد کردند که زنان بزه دیده تجاوز با مهاجمان خود با پوشیدن لباس های تحریک کننده یا ادامه رابطه با او همکاری می کنند. 2-1- تحریک وتشویق منفعل: بزه دیده ناخواسته و به علت وجود برخی ویژگی ها و خصائص شخصی، منافع مهاجم را تهدید می کند و نادانسته او را تشویق و تهییج می کند. به عنوان مثال عواملی نظیر رقابت های شغلی و یا رقابت های عشقی به طور همزمان و بدون اینکه بزه دیده متوجه این امر باشد که شغل و ویا علاقه عشقی وی، منافع دیگری را هم مورد تهدید قرار می دهد. .2- تئوری سبک زندگی براساس این دیدگاه ، علل بزه دیدگی برخی افراد « شیوه یا سبک زندگی» آنهاست. برخی از جرم شناسان معتقدند که افراد ممکن است بزه دیده جرم شوند به دلیل اینکه نوع زندگی آنها امکان اینکه در معرض ارتکاب جرم قرار گیرند را افزایش داده است . به عنوان مثال ،عضویت در شبکه هایپ قاچاق،اسلحه حمل نمودن ،فروش مواد مخدر و... امکان بیشتری است که مورد تیراندازی قرار گیرند یا بوسیله گروهی از افراد خودی کشته شوند. 3-تئوری اعمال روزمره از نگاه این تئوری عمل مجرمانه به وقوع پیوسته و بزه دیدگی، در ارتباط با طبیعت خصوصیات زندگی روزانه در رفتار انسان است. مطابق این دیدگاهجرایم خشن می تواند بیانگر سه عامل باشد. فراهم آوردن انگیزه برای مرتکبان (مانند تعداد زیادی از جوانان بی کار با استفاده زیاد از مشروبات الکلی ومواد مخدر)هدف های مناسب (مانند خانه های بی حفاظ، ماشینهایی که قفل نشده اند) و فقدان امنیت موثر (محافظت کننده ها مانند پلیس). براساس این نظریه فعالیت های روزمره ممکن است آنها را با خطر مواجه سازد مثلا اگر اشخاص اشیای گران قیمت را بدون محافظ در منزل رها سازند آنها احتمال اینکه بزه دیده جرم ورود به ملک دیگری قرار گیرند را افزایش می دهند یا اینکه اتومبیل قفل نشده در خیابان را رها کنند. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-زکوی،مهدی ،بزه دیدگان خاص در پرتو بزه دیده شناسی حمایتی، انتشارات مجد تهران، چاپ اول،1390 ص 51 فصل دوم: مفاهیم ومبانی نظری سالمند آزاری: در بزه دیده شناسی،آزاردیدگی براساس معیارهای گوناگون همچون جنسیت،طفولیت وسالمندی طبقه بندی ومورد مطالعه وبررسی قرارامیگیرند.یکی ازطبقاتی که به دلیل عوامل خاص جسمی فیزیولوژی وروحی ،پیش زمینه واستعداد قبلی برای آزاردیدگی رادارند،کهولت یاسالمندی است. براساس یافته های جرم شناختی،بزهکاران بالقوه قربانیان خود راغالبا ازمیان افرادی انتخاب میکنند که ارتکاب جرم برروی آنها دارای خطر وهزینه کمتری باشد.فلذاسالمندان بعنوان افراد بالقوه آسیب پذیرتر از دیگران آماج های مطلوبی برای آنها محسوب میشوند ودراین فصل سعی خواهیم کردحمایت های ملی و بین المللی که ازسالمندان بعمل آمده است رامورد بررسی وتجزیه وتحلیل قراردهیم. مبحث اول:مفهوم لغوی واصطلاحی سالمند گفتاراول: مفهوم لغوی سالمند اگربخواهیم مفهوم سالمندی راازنظر واژه شناسی مورد بررسی قراردهیم میتوان گفت کهسالمند یعنی دارای سن زیاد،مسن،پیر. واژه پیر که مترادف باآن است هم یعنی آنکه یاآنچه زمان زیادی ازعمرش گذشته است وسرانجام واژه دیگری به معنای وضع وحالت پیر،وپیربودن دوره ای ازعمر پس ازمیان سالی بکارمی رود. کهنسال هم که مترادف باسالمند می باشد درلغت به معنای آنکه عمربسیار کرده،سالخورده،معمر،قدیم ودیرینه بکار رفته است. گفتاردوم:معنایاصطلاحیسالمند علاوهبرمعنایلغویسالمنددراصطلاحمیتوانسالمندیرااینگونهتعریفکرد««کاهشقوایروانیوجسمیاستکهدراثرگذشتزمانرویمیدهد»»،تعریفپیریدرکشورهایمختلفباتوجهبهشرایطفرهنگیمتفاوتاستشایدسادهترینراهبرایتعریفسالمندی،عبارتستازشمارشتعدادسالهاییکهازبدوتولدطیشدهاست،اگرچهمعیارهایمتفاوتدیگریازجملهسناجتماعی،سنروانیوعاطفیمیتوانندبهعنوان ممیز سالمندیباشد.